Functionele urologie

Incontinent zijn voor urine is een veel voorkomend probleem. Het komt voor bij een kwart tot ruim de helft van alle volwassen vrouwen en bij minder dan 10% van de volwassen mannen. Urine-incontinentie komt relatief vaker voor bij ouderen, maar ook jongere mensen kunnen er last van hebben. Dagelijks oncontroleerbare urine-incontinentie kan de kwaliteit van leven ernstig beïnvloeden door het vermijden van sociale activiteiten, hinder op het werk of zelfs arbeidsongeschiktheid en relationele problemen, bijvoorbeeld door urineverlies tijdens geslachtsgemeenschap.

De mate van ernst per patiënt kan zeer verschillen en lang niet iedereen gaat met deze klacht naar een arts. Nu het maatschappelijk taboe op urine-incontinentie aan het afnemen is en meer medische informatie beschikbaar komt via internet, radio en televisie, zoeken mensen actiever naar een adequate medische behandeling. Urine incontinentie zelf is geen ziekte, maar een symptoom van een anatomische afwijking of een niet goed werkende blaas, bekkenbodem of neurologisch ‘aansturingssysteem’.

Stress-incontinentie

Bij een vrouw met een zwakke bekkenbodem kan soms de plasbuis niet goed afgesloten worden als er verhoogde druk in de buik ontstaat, zoals bijvoorbeeld bij hoesten, niezen, bukken, trampolinespringen. Als hierbij urineverlies ontstaat, wordt dit stress-incontinentie genoemd. Zwangerschap en vaginale bevallingen, chronische obstipatie evenals overgewicht kunnen een rol spelen bij het ontstaan van deze vorm van incontinentie. Mannen kunnen ook stress-incontinentie hebben, maar dit komt weinig voor en dan met name bij patiënten met een zenuwziekte, een aangeboren afwijking aan prostaat, plasbuis of blaas of als complicatie van een operatieve ingreep.

Dieet- en levensstijlveranderingen

Gewichtsverlies bij te zware patiënten kan vermindering geven van het urineverlies. Vrouwen met urineverlies enkel en alleen op te verwachten momenten zoals bij sportactiviteiten, kunnen soms baat hebben van een vaginale tampon die de plasbuis wat ondersteunt. Patiënten met chronische obstipatie kunnen baat hebben van de behandeling hiervan omdat ze dan minder langdurig hoeven te persen voor de ontlasting en er dus minder drukverhoging nodig is. Behandelen van een chronische hoest kan ook bijdragen aan minder urineverlies bij deze patiënten met stress-incontinentie.

Bekkenbodem oefeningen

Oefenen van de bekkenbodemspieren kan de actieve aanspanning van de bekkenbodem verbeteren. Een deel van de patiënten kan hierdoor geen hinder meer hebben van urineverlies. Deze oefeningen kunnen desgewenst onder begeleiding van een gespecialiseerde bekkenfysiotherapeut plaatsvinden. Doorverwijzen voor bekkenfysiotherapie is met name zinvol als vrouwen bij het lichamelijk onderzoek een slechte tot matige bekkenbodemfunctie hebben of juist een aantoonbare aangespannen bekkenbodem. Bij mannen die operatief behandeld zijn aan blaas, plasbuis of prostaat, kan de bekkenbodem getraind worden om daarmee de stress-incontinentie te verminderen. Bekkenfysiotherapeuten mogen inwendig werken waarbij soms gebruik gemaakt wordt van elektrostimulatie of biofeedback. Bij dit laatste wordt de spierspanning met een elektrode gemeten zodat de patiënt inzicht krijgt in aan- en ontspanning van deze spiergroep en de eventuele relatie met de klachten. Na een vaginale bevalling worden vrouwen geadviseerd hun bekkenbodem weer te trainen als ze voldoende lichamelijk hersteld zijn.

Mid-urethrale sling

Met de komst van het vaginale ‘bandje’ in 1996 is er een relatief eenvoudige operatie beschikbaar gekomen voor vrouwen met stress-incontinentie. De sling wordt via een kleine vaginale operatie onder de plasbuis geplaatst. Hiermee wordt de plasbuis ondersteund bij druk vanuit de buik. De meeste vrouwen zijn hiermee goed geholpen, waarbij het resultaat ook op de middellange termijn blijft bestaan. De operatie wordt in principe uitgevoerd onder een korte narcose en kan in dagbehandeling plaatsvinden. Dergelijke sling kan ook bij mannen geplaatst worden indien ze slechts beperkte stress-incontinentie vertonen.

Infobrochure TOT-TVT

Plaatsen van een kunstsluitspier

Bij mannen met stress-incontinentie als complicatie na een operatieve ingreep kan ook de indicatie gesteld worden voor het plaatsen van een kunst-sluitspier (artificiële urinaire sfincter). Hierbij wordt via een snede onder de balzak de plasbuis opgezocht en er wordt een opblaasbare cuff omheen geplaatst. Deze cuff is enerzijds verbonden met een reservoir dat achter het schaambeen wordt geplaatst en een te bedienen pompje dat in de balzak wordt gepositioneerd. Deze operatie kan ook bij vrouwen uitgevoerd worden indien de stress-incontinentie onvoldoende verholpen is met een mid-urethrale sling.

Infobrochure sphincterprothese

Aandrang (urge-) incontinentie

Als de blaas door aandrangklachten plots samenknijpt zonder dat daar controle over is, kan dit ook tot urineverlies leiden. Dit wordt urge- of aandrang-incontinentie genoemd. Soms zijn er afwijkingen in de blaas te vinden, zoals een infectie, blaastumor of blaasstenen, maar meestal wordt er geen oorzaak gevonden. De behandeling is dan gericht op symptoombestrijding.

Dieet- & levensstijlveranderingen

• Gewichtsafname bij te zware patiënten kan het urineverlies verminderen.
• Verminderde inname van koffie, alcohol of andere levensmiddelen (koolzuurhoudende dranken, kunstmatige zoetstoffen en citrusvruchten) kan helpen.
• We adviseren rokende patiënten te stoppen met roken, omdat nicotine kan bijdragen aan het ontstaan van aandrang-incontinentie.
• Bij klachten van chronische obstipatie zullen vezels en een ruime vochtinname geadviseerd worden aangezien obstipatie een risicofactor is voor aandrangklachten.

Medicijnen en blaastraining

Er zijn medicijnen ontwikkeld speciaal voor de overactieve blaas en aandrang-incontinentie. Deze medicijnen zorgen ervoor dat de blaas minder ‘spastisch’ wordt waardoor de hinderlijke aandrang grotendeels verdwijnt. Hierdoor heeft de patiënt meer tijd om een toilet te bereiken voordat de blaas de urine al, ongecontroleerd, laat weglopen. Vaak is het zinvol om naast de medicijnen ook blaastraining toe te passen, een behandeling waar gespecialiseerde bekkenfysiotherapeuten ervaring in hebben. Hierbij krijgen patiënten adviezen om geleidelijk ‘de blaas de baas te worden‘ door bij aandrang het plassen toenemend langer uit te stellen.

Botox® blaasinjecties

Als de klachten blijven bestaan ondanks medicijnen of als er teveel bijwerkingen worden ervaren van de medicijnbehandeling, kan besloten worden tot een operatieve behandeling. In de meeste gevallen wordt er dan gekozen voor Botuline toxine (‘Botox®’) injecties in de blaaswand. De injecties met Botox® leiden tot een verminderde aandrang en een verminderde knijpkracht van de blaas waardoor er minder urine incontinentie zal optreden. Wel kan bij een klein deel van de behandelde patiënten teveel rest-urine achterblijven na het plassen, waardoor bijvoorbeeld blaasontstekingen kunnen ontstaan of een te hoge druk in blaas en/of nieren. Deze groep zal dan één keer per dag of vaker de blaas zelf moeten leegmaken met behulp van een catheter. Botuline toxine in de blaaswand werkt na gemiddeld 9 maanden uit zodat eventueel gekozen kan worden voor een herhaalbehandeling.

Infobrochure Botox

Sacrale neurostimulatie

Bij deze behandeltechniek wordt via de onderrug een elektrode (pacemaker) ingebracht die de zenuwen van de blaas kan stimuleren. Het is een behandeling waarbij altijd eerst een proefstimulatie wordt uitgevoerd. Hierbij wordt een tijdelijke elektrode-draad in positie gebracht via de onderrug en het effect ervan wordt geëvalueerd. Indien er duidelijke verbetering bestaat van de klachten van aandrang en/of urine incontinentie, kan besloten worden tot een definitieve implantatie van een neurostimulator.

Infobrochure SNM

Ongeveer 25% van de volwassen vrouwen krijgt te maken met de gevolgen van een vaginale verzakking. Bij een verzakking kan de blaas, de baarmoeder, de endeldarm (het uiteinde van de dikke darm) of de dunne darm via de vagina naar buiten puilen. Een vaginale verzakking wordt meestal veroorzaakt door een verzwakte bekkenbodem. Onderliggende risicofactoren bij vrouwen zijn erfelijke aanleg, vaginale bevalling, overgewicht, zware lichamelijke inspanning en menopauze.

Een blaasverzakking houdt in dat de voorwand van de vagina, waar de blaas op rust, naar buiten zakt en daarmee zakt de blaasbodem ook uit. Een blaasverzakking kan de volgende klachten geven; het gevoel alsof er een bol uit de schede zakt, ongemak en zeurend gevoel in het bekken. Vrouwen kunnen het gevoel hebben dat de blaas niet leeg is na het plassen en hebben vaker last van blaasontstekingen. Daarnaast noemen vrouwen klachten als pijn in de onderrug en pijn bij het vrijen. Soms ontstaat ook inspanningsincontinentie of stress-incontinentie als het steunweefsel bij de overgang van blaas naar urinebuis niet sterk genoeg is.

Bij een baarmoederverzakking zakt de baarmoeder uit zijn normale positie, dit kan als een zwelling voelen in de vagina en bij een ernstige verzakking zelfs tot buiten de vagina. Een baarmoederverzakking op zich veroorzaakt in de meeste gevallen geen duidelijke klachten of symptomen. Wel is het zo dat een baarmoederverzakking effect heeft op andere organen en structuren in de bekkenbodem. Doordat de baarmoeder verder uit positie raakt verhoogt deze de druk op bijvoorbeeld de blaas of de darmen. Vrouwen hebben een gevoel van zwaarte, druk of pijn in het bekken.. Bij een ernstige verzakking van de baarmoeder kan daarnaast obstipatie en urineverlies optreden.

Bij een darmverzakking gaat het in de meeste gevallen om een endeldarmverzakking. Doordat de achterwand van de vagina verzwakt is kan de endeldarm naar buiten puilen. In enkele gevallen is er bij vrouwen sprake van een dunne darm verzakking waarbij de dunne darm indaalt tussen de schede en de dikke darm. Een verzakking van de endeldarm gaat vaak gepaard met een moeizame stoelgang. Vrouwen hebben moeilijkheden bij het legen van de darmen of hebben juist geen controle over het legen van de darmen. Een verzakking van de dunne darm geeft meestal alleen klachten bij een staande houding, bij liggen verdwijnen de klachten. Dit type verzakking komt voornamelijk voor bij vrouwen waarbij de baarmoeder werd verwijderd.

Behandeling vaginale verzakking

Er zijn verschillende behandelingen mogelijk bij een verzakking afhankelijk van het type en de omvang van de verzakking.

Bekkenbodemtherapie

Als blijkt dat u uw bekkenbodemspieren niet op de juiste manieren gebruikt of dat deze spieren niet goed functioneren, kan bekkenbodemtherapie uitkomst bieden. In de bekkenbodemkliniek werkt een gespecialiseerde kinesiste die u leert de spieren rond het bekken te (her)kennen en te gebruiken. Het doel is om van de bekkenbodem en de omliggende spieren (weer) een samenwerkend geheel te maken. Wij kunnen u ook verwijzen naar een gespecialiseerde kinesist bij u in de buurt.

Een vaginale ring (pessarium)

De behandeling kan bestaan uit plaatsing van een vaginale ring (pessarium). Door een ring wordt een verzakte blaas of een verzakte baarmoeder weer op de juiste plaats teruggebracht. Niet elke vrouw met bekkenbodemklachten zal met een ring geholpen kunnen worden; de soort verzakking en de stevigheid van de bekkenbodem spelen hierbij een rol. Als er een goed passende ring voor u beschikbaar is, voelt u deze niet zitten, ook niet bij seksuele gemeenschap. Een ring kan zo voor sommige vrouwen een simpele oplossing bieden voor een vervelend probleem.

Heelkundige ingreep

De aard en ernst van de verzakking en de ervaring van de specialist met bepaalde soorten operaties zullen de keuze van de operatieve techniek mee bepalen.

Behandeling vaginale verzakking

Er zijn verschillende behandelingen mogelijk bij een verzakking afhankelijk van het type en de omvang van de verzakking.

Vagina-voorwandherstel of colporaffia anterior

Deze operatie wordt uitgevoerd als de voorwand van de vagina verzakt is. De ingreep gebeurt langs vaginale weg. De uitgezakte voorwand van de vagina met daarachter de blaas wordt hierbij opengemaakt. Bij deze ingreep wordt het steunweefsel tussen de blaas en de vaginavoorwand terug verstevigd. Daarna wordt de wand van de vagina weer gehecht en komt de voorwand van de vagina weer op de normale plaats terecht.

Vaginale hysterectomie

Bij een uitgesproken verzakking van de baarmoeder kan het soms noodzakelijk zijn om de baarmoeder te verwijderen, zeker indien er bijkomende bloedingsproblemen zijn. Ook deze ingreep gebeurt via vaginale weg. Na verwijdering van de baarmoeder wordt de schedetop vastgemaakt aan de ondersteunende ligamenten van het bekken om deze beter op zijn plaats te houden. Voor deze ingreep werken wij samen met de gynaecologen. Vagina-achterwandherstel of colporaffia posterior Deze operatie wordt uitgevoerd als de achterwand van de vagina verzakt is. De ingreep gebeurt langs vaginale weg. De uitgezakte achterwand van de vagina met daarachter de endeldarm wordt hierbij opengemaakt. Bij deze ingreep wordt het steunweefsel tussen het rectum en de achterwand van de vagina terug verstevigd. Daarna wordt de wand van de vagina weer gehecht en komt de achterwand van de vagina weer op de normale plaats terecht.

Laparoscopische sacrocolpopexie

Bij sommige vormen van verzakking zal een hersteloperatie worden geadviseerd via een kijkoperatie (laparoscopie) via de buik. Hierbij wordt de baarmoeder of de top van de schede met behulp van een synthetisch implantaat aan het heiligbeen van het bekken vastgemaakt. De baarmoeder hoeft dan niet, of slechts gedeeltelijk, verwijderd te worden.

Laparoscopische ventrale rectopexie

Wanneer een verzakking vooral het achterste component aantast, zal de voorwand van de endeldarm verstevigd worden met een synthetisch implantaat dat vastgemaakt wordt aan het heiligbeen. De baarmoeder of de top van de schede zullen eveneens gefixeerd worden aan het implantaat. Voor deze ingreep werken wij samen met de abdominale chirurgen.

Neurologische ziekten die de aansturing van de blaas beïnvloeden, zoals een hersenbloeding, de ziekte van Parkinson, MS, een dwarslaesie kunnen ook urine incontinentie veroorzaken. Dit wordt dan een neurogene blaasfunctiestoornis genoemd en is een chronische conditie van de blaas.

Plasklachten komen veel voor, vooral bij de ouder wordende man. Veel voorkomende klachten zijn:

• vaak moeten plassen
• moeilijk kunnen ophouden van de urine
• moeilijk op gang komen van de plasstraal
• plassen in porties
• nadruppelen
• helemaal niet meer kunnen plassen

Oorzaken

Prostaatvergroting is de voornaamste oorzaak. Bij mannen worden bovenstaande klachten meestal veroorzaakt door een goedaardige prostaatvergroting. Andere oorzaken kunnen zijn:

• vernauwing van de plasbuis
• verhoogde spanning van de spieren van de bekkenbodem
• infecties van de urinewegen
• medicijngebruik
• suikerziekte
• neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, MS

Diagnose

Om de juiste diagnose te stellen zal de uroloog u een aantal vragen stellen over uw plasgewoonten en zal met een inwendig onderzoek de prostaat onderzocht worden. . De uroloog kan besluiten om aanvullend onderzoek te doen zoals bijvoorbeeld een uroflowmetrie waarbij de sterkte van de straal gemeten wordt of het uitvoeren van een echografie van de prostaat via de aars.

Behandeling

De keuze voor een behandeling hangt af van de oorzaak van de plasklachten. Bij goedaardige prostaatvergroting beginnen we vaak met medicijnen om de klachten verminderen. Ook kunnen algemene adviezen en bekkenbodemfysiotherapie een gunstig effect hebben op de plasklachten. Als deze behandelingen niet goed werken, besluiten we soms tot een prostaatoperatie, de zogenaamde TURP (Trans Urethrale Resectie Prostaat) of HoLEP (Holmium Laser Enucleatie van de Prostaat). Dit is een kijkoperatie die gedaan wordt door de plasbuis. De prostaat wordt 'afgeschraapt' of ‘uitgehold’ zodat er geen weerstand meer zit op de urineflow van de blaas.

Infobrochure turp
Infobrochure holep